Odszkodowanie na rzecz osób bliskich w przypadku śmierci poszkodowanego 1. Pojęcie osoby bliskiej Przepisy art. 446 k.c. przyznają roszczenia odszkodowawcze osobom bliskim zmarłego. W k.c. nie znajdujemy definicji osoby bliskiej. Jednak w wielu przepisach k.c. posługuje się pojęciem osoby bliskiej lub osoby będącej w bliskim stosunku. I tak np. art. 527 § 3 k.c. dotyczący skargi pauliańskiej mówi „jeżeli … korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim stosunku …”, dalej art. 923 § 1 posługuje się pojęciem osoby bliskiej spadkodawcy. Jedynie k.k. w art. 115 § 11 objaśnia wyrażenie osoby bliskiej i mówi: „Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu”. Jednak nie są to wszystkie osoby, które można uznać za bliskie w rozumieniu art. 446 k.c. Ustalenie z góry kręgu osób zaliczanych do osób bliskich nie jest możliwe. Łatwo jest określić krąg osób uprawnionych do renty obligatoryjnej, ponieważ do niego należą osoby, względem których na zmarłym ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny (art. 446 § 2 zd. 1). Wystarczy więc sięgnąć do przepisów k.r.o, który reguluje ten obowiązek i wskazuje osoby uprawnione. Wątpliwości pojawiają się przy wykładni przepisu art. 446 § 2 zd. 2 k.c., który przewiduje możliwość przyznania renty fakultatywnej innym osobom bliskim, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Do tych osób należą nie tylko krewni ale też inne osoby nie połączone ze zmarłym więzami rodzinnymi o ile istnieje między nimi stosunek bliskości. W tych przypadkach decydujące znaczenie mają nie więzy prawne a faktyczne, może to być np. bliska więź duchowa, stosunki przyjacielskie. Problem wyłania się na tle istnienia nowoczesnych związków partnerskich. Należy odpowiedzieć na pytanie czy uprawnionymi z art. 446 § 2 zd. 2 k.c. mogą być: konkubina lub partner ze związku homoseksualnego. Odnośnie konkubiny sprawa przesądzona jest na jej korzyść1. Chociaż początkowo odmawiano jej prawa do renty to obecnie bez wątpienia konkubina jest osobą uprawnioną po spełnieniu odpowiednich przesłanek. Przyczyną takiego stanowiska jest stale rosnąca liczba konkubinatów w Polsce. Prawo nie może być ślepe na tego rodzaju zjawisko społeczne. Byłoby rzeczą niesłuszną, gdyby sprawca zwolniony był z obowiązku naprawienia szkody tylko dlatego, że doznała jej konkubina a nie żona zmarłego. Przecież nieformalne związki funkcjonują tak samo jak związki zalegalizowane i śmierć partnera z takiego związku wywołać może identyczną szkodę dla pozostałych członków jak śmierć męża czy żony. Zmienia się także opinia społeczna na temat konkubinatu. Obecnie związki te nie budzą już zgorszenia, są akceptowane przez społeczeństwo. Dlatego słusznie przyznaje się uprawnienia do renty konkubinie, chociaż nadal jej prawo jest znacznie ograniczone w porównaniu z uprawnieniami żony zmarłego. Zupełnie inaczej przedstawia się problem związków homoseksualnych. Właściwie nie ma przeszkód prawnych do przyznania prawa do renty partnerowi ze związku homoseksualnego. Jednak przepis art. 446 § 2 zd. 2 k.c. odwołuje się do zasad współżycia społecznego, czyli wartości powszechnie akceptowanych w społeczeństwie. Właśnie te zasady mogą przemawiać przeciwko przyznaniu uprawnień partnerowi ze związku homoseksualnego. W Polsce cały czas związki takie budzą niechęć. W niektórych państwach ustawa przewiduje formalizację związków osób tej samej płci np.: Dania, Holandia. Pomimo braku możliwości legalizacji związków homoseksualnych w Polsce, w rzeczywistości związki te istnieją. Jednak w przeciwieństwie do nieformalnych związków heteroseksualnych związki homoseksualne spotykają się z dezaprobatą społeczną. Wpływ na opinię społeczną może też wywierać stanowisko ustawodawcy, który jak na razie zakazuje legalizacji związków homoseksualnych. Dlatego obecnie partner ze związku homoseksualnego nie jest uważany za osobę uprawnioną z art. 446 § 2 zd. 2 k.c., chociaż istnieje możliwość, że w przyszłości wraz ze zmianą stanowiska ustawodawcy i ze wzrostem akceptacji społecznej judykatura zacznie zasądzać odszkodowania na rzecz tych osób. 1 Orzeczenie SN z dnia 2.12.1970 r., II CR 541/70, OSP 1972, nr 3, poz. 52.