Renta fakultatywna

Ustawodawca zdawał sobie sprawę z tego, że ograniczenia istniejące w art. 446 § 2 zd. 1 k.c. prowadziłyby do wielu krzywdzących sytuacji i dlatego rozszerzył w zdaniu drugim krąg osób uprawnionych do renty24. Zgodnie z przepisem art. 446 § 2 zd. 2 k.c. przyznania renty mogą żądać też osoby bliskie, w stosunku do których na zmarłym nie ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny. Podstawową przesłanką przyznania renty tym osobom jest fakt, że zmarły stale i dobrowolnie dostarczał im środków utrzymania. W tym wypadku warunek dostarczania środków utrzymania jest całkowicie uzasadniony, bo tylko ta okoliczność może wskazywać na bliską więź ze zmarłym. Dostarczanie środków utrzymania przez zmarłego musi być stałe, nie wystarcza pomoc jednorazowa czy sporadyczna. Nie jest natomiast konieczne, by osoba bliska była na wyłącznym utrzymaniu zmarłego. Jej roszczenie o rentę uzasadnia także częściowe utrzymanie – tak też SN25. Przepis art. 446 § 2 zd. 2 odwołuje się do zasad współżycia społecznego. Jest to tzw. renta fakultatywna aczkolwiek fakultatywność nie oznacza swobodnego uznania sędziego przy przyznawaniu odszkodowania w formie renty. Sędziemu pozostawiono pewien luz decyzyjny, ponieważ okoliczności sprawy mogą się kształtować ró"8;nie26. Przyznanie renty fakultatywnej nie jest uzależnione od istnienia niedostatku po stronie osoby uprawnionej Okolicznościami, które sąd powinien wziąć pod uwagę przyznając rentę zgodnie z zasadami współżycia społecznego są: stan majątkowy zmarłego i osoby domagającej się renty, typ relacji wiążących te osoby, motywy jakimi kierował się zmarły, czas trwania świadczeń. Nie jest możliwe z góry określenie zamkniętego kręgu osób uprawnionych. Z roszczeniem tym wystąpić mogą dalsi krewni, powinowaci i inne osoby bliskie, przez które ustawodawca rozumie osoby połączone ze zmarłym nie więzami krwi, lecz natury duchowej, jak przyjaźń, przywiązanie27. Dyskusyjnym zagadnieniem była możliwość przyznania renty na rzecz konkubiny. Większość autorów przyznaje konkubinie prawo do żądania renty fakultatywnej. Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu z dnia 2.12.1970 r.28 również przyznał konkubinie prawo do żądania renty, chociaż zostało ono obwarowane licznymi ograniczeniami i zastrzeżeniami. Teza tego orzeczenia brzmi następująco: „Kobieta czy mężczyzna, którzy nie zawarli związku małżeńskiego, mogą być uważani za osoby uprawnione w rozumieniu art. 446 §2 k.c., jeżeli zostały spełnione wymagane w tym przepisie przesłanki (dobrowolne i trwałe dostarczanie środków utrzymania), w szczególności jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Konkubina może być uznana za najbliższego członka rodziny, jeżeli istnienie konkubinatu nie krzywdzi żadnych innych osób czy też z innych przyczyn nie powinno być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego”. Przyznanie renty na rzecz konkubiny będzie uzasadnione, jeżeli konkubinat był trwały i jeżeli nie krzywdzi to członków rodziny zmarłego czyli nie powoduje wyłączenia możliwości realizacji roszczeń uprawnionych do renty obligatoryjnej (wdowy czy dzieci zmarłego)29. Z roszczeniem o rentę fakultatywną wystąpić mogą również osoby, względem których na zmarłym ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny. Mamy tu do czynienia ze zbiegiem roszczeń a art. 446 § 2 zd. 1 i 2 k.c. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy zmarły świadczył ponad swój obowiązek alimentacyjny. Jak wiadomo zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 §1 k.r.o.). Ograniczeń tych nie zawiera przepis art. 446 §2 zd. 2 k.c. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swojego orzeczenia30 uznał, że w takiej sytuacji sąd winien oprzeć roszczenie strony powodowej o ten przepis, który w danych okolicznościach okaże się dla tej strony najkorzystniejszy, gdyż w razie zbiegu przepisów sąd stosuje te ich postanowienia, które zapewniają dalej idącą ochronę osobie uprawnionej. Pogląd ten jest akceptowany w piśmiennictwie polskim. Roszczenia z art. 446 k.c. mają charakter samodzielny i powstają wprost na rzecz osób uprawnionych. Nie jest dopuszczalne zasądzenie łącznej renty dla kilku poszkodowanych, bez względu na to, czy roszczenia te są dochodzone w jednym pozwie – tak SN w wyroku z dnia 2.05.1975 r.31